BURGERBERADEN
Het burgerberaad per stap uitgelegd
De politiek stelt een vraag en geeft een mandaat
Er is een probleem in de samenleving en het is de politiek (nog) niet gelukt om dit op te lossen. Denk aan de klimaatcrisis; het blijkt heel moeilijk beleid te ontwikkelen waar burgers het mee eens zijn én dat de opwarming van de aarde voldoende tegengaat. Als je het ons vraagt, roept de politiek dan een burgerberaad bijeen. Juist voor complexe problemen kan een burgerberaad namelijk snellere en maatschappelijk gedragen advies bieden. Ieder burgerberaad begint bij een vraag die aan de burgers wordt voorgelegd. Omdat een burgerberaad gaat om een ingewikkeld probleem stelt de politiek een ‘open vraag’. Dit is dus anders dan bij een referendum en geeft burgers meer inhoudelijke inbreng. De vraag kan vanuit de politiek komen óf vanuit de samenleving. In elk geval geeft de politiek vooraf de toezegging dat er met hun aanbevelingen ook serieus iets wordt gedaan. Dit noemen we het politiek ‘mandaat’.
Deelnemers worden geloot door een onafhankelijke organisatie
Dan wordt er een groep burgers geselecteerd. Een onafhankelijke organisatie verzorgt de uitvoering van het burgerberaad en loot 150 deelnemers. Het belangrijkste is dat er verschillende mensen met verschillende perspectieven in de groep zitten. Daarom vindt een tweede selectie plaats op basis van demografische kenmerken zoals leeftijd, geslacht, woonplaats of opleidingsniveau. Op die manier krijg je een burgerberaad dat een afspiegeling van de maatschappij is, en waar niet een bepaalde groep de overhand heeft.
Het beraad begint met leren
Als de groep gekozen is krijgt deze samen alle benodigde informatie voorgeschoteld over het onderwerp. Ze krijgen verschillende presentaties, maar krijgen ook de handvatten om zelf extra informatie op te zoeken en advies van deskundigen aan te vragen. Bovendien is deze informatietoevoer live te volgen voor de media en de rest van de bevolking, zodat we allemaal kunnen zien welke informatie het beraad opdoet.
Delibereren; het magische woord
Op het moment dat alle deelnemers nog betere experts zijn geworden gaat het beraad met elkaar in overleg. Omdat het beraad bestaat uit verschillende burgers (stap 2) zullen ze verschillende perspectieven naar voren brengen en verschillende waarde hechten aan verschillende maatregelen. De ene maatregel heeft nou eenmaal meer invloed op de ene groep dan de anderen. Daarom is het heel waardevol dat de burgers samen overleggen over maatregelen waar ze uiteindelijk allemaal achter kunnen staan. Deze stap bestaat dus uit met elkaar in dialoog gaan, niet in debat. De aanbevelingen die worden geformuleerd worden ook op juridische en financiële haalbaarheid getoetst.
Besluiten met consensus
Alle deelnemers komen opnieuw bijeen om de aanbevelingen uit de overlegfase af te ronden. Deze aanbevelingen worden verzameld en hier wordt vervolgens over gestemd. Dit is geen eenvoudige ja-of-nee stemming: mensen die vinden dat ze niet kunnen instemmen met een bepaalde aanbeveling, krijgen de gelegenheid om aan te geven met welke aanpassingen ze wel kunnen instemmen. Over deze aangepaste aanbeveling wordt vervolgens opnieuw gestemd. Dit zorgt ervoor dat elke aanbeveling democratisch wordt geformuleerd en door zoveel mogelijk deelnemers wordt gesteund.
Omdat iedereen op een andere manier informatie opneemt, is het belangrijk dat de deelnemers gebruik kunnen maken van verschillende soorten informatie. Gebruik dus niet alleen teksten en presentaties, maar ook video’s die helpen om een onderwerp te begrijpen en afwegingen te maken. Ook factcheckers zijn van belang. Zij kunnen voorstellen doorrekenen, zodat deelnemers weten wat de effecten ervan zijn en zodoende realistische en onderbouwde aanbevelingen doen.
Alle presentaties van de deskundigen en de vraag-en-antwoordsessies zijn via een livestream te volgen en via de website terug te kijken. Ook alle documenten, getuigenissen en rapporten waar de deelnemers gebruik van maken, zijn via die website voor iedereen toegankelijk.
De politiek reageert
De politiek geeft publiekelijk een reactie en geeft per aanbeveling aan wat er wanneer mee gaat gebeuren. Ook de politiek geeft regelmatig updates.
Een monitorgroep controleert
Een monitorgroep houdt vervolgens bij in hoeverre de aanbevelingen worden opgevolgd zodat het grote publiek en de deelnemers weten wat er precies met de aanbevelingen wordt gedaan.
Het resultaat: bottom-up beleid
De aanbevelingen worden omgezet in bijvoorbeeld nieuwe wetgeving of de uitvoering van nieuwe maatregelen.
De gouden regels voor een goed burgerberaad
Stel een goede vraag
Burgerberaden zijn niet bedoeld om ‘draagvlak te scheppen’ over al beslist beleid. Het is precies andersom: laten zien wat er leeft in de samenleving en voor welke ambitieuze ideeën van inwoners politieke daadkracht nodig is. Zorg daarom dat de vraag open, specifiek en begrijpelijk is. Een goede vraag geeft aan wat het probleem is, maar stuurt niet richting een bepaalde oplossing. De vraag moet ook niet te groot zijn. Dat leidt tot een lange lijst van aanbevelingen en een groot risico dat de politiek daaruit gaat selecteren. Maar de vraag moet ook niet te klein zijn, of met ja of nee te beantwoorden. Een burgerberaad kost veel tijd, geld en energie: het is zonde om dat te besteden aan een veilig of klein onderwerp dat net zo goed op een eenvoudigere manier aangepakt kan worden.
Geef een duidelijke opdracht
De politieke opdrachtgever stelt voorafgaand aan het burgerberaad een lijst met beloftes op. Daarin staat duidelijk de opdracht van het burgerberaad en wat er op welke termijn met de uitkomsten zal worden gedaan. Vooraf is ook duidelijk aan welke voorwaarden de aanbevelingen moeten voldoen om door de politiek te worden overgenomen.Ook is het goed om vooraf afspraken te maken over de rol van de deelnemers na afloop van het proces. Zo kan er budget gereserveerd worden om een aantal deelnemers een monitorgroep te laten vormen. Die groep kan de politieke opvolging bijhouden en daar de samenleving over informeren.
Werk met een gewogen loting
Loting is cruciaal om de deelnemers aan een burgerberaad te selecteren, omdat iedereen dan evenveel kans krijgt om mee te doen. Ook bereik je zo mensen die niet uit zichzelf deelnemen aan bijvoorbeeld inspraakavonden. Daarvoor is het wel belangrijk dat de loting eerlijk en gewogen is.
Zo’n gewogen loting verloopt in twee rondes. De eerste ronde is een volstrekt willekeurige loting, zeg van 10.000 mensen. Die mensen krijgen een persoonlijke uitnodiging om mee te doen aan het burgerberaad. Dat kan per brief, per telefoon, of zelfs door middel van een huisbezoek. Iedereen nabellen is veel werk, maar helpt om duidelijk te maken dat deelnemers geen expert hoeven te zijn. Ze worden gevraagd vanwege hun ideeën, wensen en zorgen, niet vanwege hun technische kennis.
In de tweede ronde wordt een weging toegepast op bijvoorbeeld leeftijd, geslacht en opleidingsniveau. Daarnaast kun je mensen ook vragen naar hun overtuiging rond het onderwerp.
Neem drempels voor deelname weg
Voor veel mensen is vijf weekenden weg zijn van thuis niet haalbaar omdat ze vrij moeten nemen of zorg dragen voor anderen. Daarom krijgen de deelnemers naast een reiskostenvergoeding meestal ook een dagvergoeding (zo’n 85 tot 100 euro per dag) en wordt er kinderopvang geregeld. Een gebarentolk is van belang voor mensen met een gehoorbeperking, zowel deelnemers als degenen die het burgerberaad via een livestream volgen.
Zorg voor gebalanceerde informatie en wees transparant
De onafhankelijke organisatie die het burgerberaad uitvoert, zal samen met een groep experts een pakket informatie en programma samenstellen dat wetenschappelijk onderbouwd en gebalanceerd is, waarin alle verschillende kanten van het onderwerp worden belicht. Daarnaast moeten deelnemers ook zelf informatie en sprekers kunnen aanvragen. Een onafhankelijke voorzitter heeft tot taak om te zorgen dat alle sprekers evenveel tijd hebben om hun verhaal te doen.
Omdat iedereen op een andere manier informatie opneemt, is het belangrijk dat de deelnemers gebruik kunnen maken van verschillende soorten informatie. Gebruik dus niet alleen teksten en presentaties, maar ook video’s die helpen om een onderwerp te begrijpen en afwegingen te maken. Ook factcheckers zijn van belang. Zij kunnen voorstellen doorrekenen, zodat deelnemers weten wat de effecten ervan zijn en zodoende realistische en onderbouwde aanbevelingen doen.
Alle presentaties van de deskundigen en de vraag-en-antwoordsessies zijn via een livestream te volgen en via de website terug te kijken. Ook alle documenten, getuigenissen en rapporten waar de deelnemers gebruik van maken, zijn via die website voor iedereen toegankelijk.
Zet in op gelijkwaardig overleg
Een burgerberaad is in de eerste plaats een deliberatief proces. Dat betekent dat gelijkwaardig overleg het hart vormt van alle bijeenkomsten. Uitwisselen is belangrijker dan overtuigen.
Zorg dat er onafhankelijke gespreksbegeleiders aanwezig zijn om deelnemers te helpen respectvol met elkaar te praten en actief naar elkaar te luisteren. Deze gespreksbegeleiders mengen zich niet inhoudelijk in het gesprek, maar zorgen ervoor dat iedereen aan het woord komt en niemand het gesprek domineert.
Betrek ook de rest van de samenveling
Een goed burgerberaad staat in directe verbinding met de samenleving. Voor, tijdens en na afloop van het proces. Al ruim voor aanvang informeert een publiekscampagne over het burgerberaad. Zo veel mogelijk mensen moeten weten dat er een burgerberaad gaat plaatsvinden, welke vraag centraal staat, hoe het geheel gefinancierd is, hoe de selectie van deelnemers en experts plaatsvindt, en wat er met de uitkomsten zal gebeuren.Tijdens het burgerberaad moet het voor iedereen duidelijk zijn op welke informatie het burgerberaad zich baseert en waar die informatie te vinden is. Omdat lang niet iedereen de livestream zal volgen, kunnen aan het eind van iedere bijeenkomst korte video’s worden gemaakt over wat er die dag is gebeurd. Ook na afloop wordt helder gecommuniceerd over de uitkomsten en politieke opvolging.
Vertrouw inwoners
Willekeurig gelote burgers kunnen zeer ingewikkelde problemen kraken, blijkt uit de wereldwijde praktijk. Van gentechnologie tot corona-aanpak en van klimaatverandering tot 5G: een onderwerp is niet snel te moeilijk of te beladen voor een burgerberaad. Deelnemers blijken bovendien prima in staat om voorbij hun eigen belangen te kijken en zelfs beslissingen te nemen die op de korte termijn nadelig zijn voor henzelf, maar gunstig zijn voor het gemeenschappelijk belang en toekomstige generaties. Vertrouw burgers dus dit soort complexe of gevoelige onderwerpen toe.
Inwoners vertrouwen betekent ook dat de politiek op afstand blijft. Ze geeft de opdracht, maar het ontwerp, de samenstelling van het programma en de uitvoering van het burgerberaad zijn in handen van een onafhankelijke organisatie.
Neem de tijd
Een burgerberaad verdient tijd. Tijd om het proces te ontwerpen, een goede loting uit te voeren, experts en ervaringsdeskundigen te verzamelen en om een goede digitale omgeving op te zetten. Ook van elkaar leren en delibereren kost tijd. Hoeveel is afhankelijk van het onderwerp, maar denk al snel aan 40 uur / 5 dagen.
Doe het vaker
Eén burgerberaad maakt nog geen nieuwe democratie. Meer wederzijds vertrouwen tussen politiek en samenleving, beter beleid voor de lange termijn, minder invloed van lobbygroepen en partijbelangen – het ontstaat allemaal pas echt als burgerberaden een regelmatig terugkerend verschijnsel worden, een vanzelfsprekend onderdeel van de democratische besluitvorming.
Permanente burgerberaden werken als een soort ‘Derde Kamer’: meerdere keren per jaar initieert dat permanente burgerberaad een tijdelijk burgerberaad, soms over een vraag die de politiek heeft, maar nog vaker over onderwerpen die inwoners zelf aandragen.Het voordeel: politici zien steeds weer dat het werkt, dat er geen idiote aanbevelingen uit een burgerberaad komen, en de inwoners die deelnemen ervaren dat ze tot veel meer in staat zijn dan ze zelf vaak denken. Voor deelnemers is het burgerberaad vaak een transformatieve ervaring. Ze beseffen dat mensen zoals zij de democratie kunnen versterken en onmisbaar zijn om de toekomst vorm te geven. Die effecten werken ook door nadat een burgerberaad is afgelopen.
De meest gestelde vragen over burgerberaden
Gaat de politiek hier dan naar luisteren?
Om te zorgen dat er ook echt iets gedaan wordt met de uitkomst van een burgerberaad, geeft de politiek (bijvoorbeeld een minister of de Tweede Kamer) van tevoren een mandaat. Hierin staat duidelijk wat de vraag is. Ook geeft de politiek vooraf aan hoe en wanneer ze de aanbevelingen opvolgt. Burgers schrijven dus niet zomaar wetten: hun aanbevelingen worden door het parlement overgenomen als ze aan bepaalde voorwaarden voldoen.
Een voorwaarde kan bijvoorbeeld zijn dat meer dan de helft van de bevolking een maatregel moet steunen. Het burgerberaad kan dan gevolgd worden door een preferendum of meerkeuze referendum, waarbij iedereen hun voorkeur uit kan spreken.
In 2013 gaf het Ierse Lagerhuis (de Tweede Kamer) bijvoorbeeld een duidelijke opdracht aan een burgerberaad om advies te geven over het homohuwelijk. Het burgerberaad adviseerde om dit te legaliseren. In een nationaal referendum steunde ruim 60% van de Ierse bevolking dit besluit, waarna de grondwet werd aangepast.
We hebben hier toch al verkiezingen voor?
Klopt, maar in de praktijk blijkt dat verkozen politici er niet in slagen complexe problemen aan te pakken, omdat partijbelangen op de korte termijn het winnen van gemeenschappelijke belangen op lange termijn. Inwoners zijn onafhankelijk, omdat ze namens zichzelf spreken en niet een achterban hoeven te vertegenwoordigen. Bovendien blijken lang niet alle stemmen evenveel te tellen in Nederland. Jongeren, praktisch opgeleiden, mensen zonder budget voor lobby: in de praktijk blijkt niet iedereen even goed vertegenwoordigd. De representatieve democratie kan dus wel wat hulp gebruiken. Juist problemen die iedereen raken, zoals de klimaatcrisis, vragen om serieuze afwegingen waar de hele samenleving over mee zou moeten praten en beslissen. Inwoners hebben bovendien gezamenlijk kennis en ervaringen die de politiek niet heeft. Het burgerberaad is dus een noodzakelijke toevoeging aan de representatieve democratie.
Wie komen er dan in zo'n burgerberaad?
Loting is cruciaal om de deelnemers aan een burgerberaad te selecteren, omdat iedereen dan evenveel kans krijgt om mee te doen. Ook bereik je zo mensen die niet uit zichzelf deelnemen aan bijvoorbeeld inspraakavonden. Daarvoor is het wel belangrijk dat de loting eerlijk en gewogen is.
De deelnemers aan een burgerberaad zijn een soort mini-Nederland: samen vormen ze een goede afspiegeling van de samenleving. Dat gebeurt via een gewogen loting, wat betekent dat er bij de loting rekening wordt gehouden met bijvoorbeeld geslacht, leeftijd en woonplaats, maar bijvoorbeeld ook of je je wel of geen zorgen maakt over het klimaat. Zo zou uiteindelijk iedereen zichzelf in minstens één iemand uit het burgerberaad moeten kunnen herkennen.
Een goed burgerberaad is een gelijkwaardig gesprek tussen verschillende stemmen uit de samenleving. Daarom zitten aan elke gesprekstafel ook ervaren begeleiders die zorgen dat iedereen aan het woord komt - niet alleen de hardste schreeuwers. Iedereen krijgt bovendien dezelfde spreektijd. Of je nou de baas van Shell bent of op vrijdagen spijbelt voor het klimaat.
In de tweede ronde wordt een weging toegepast op bijvoorbeeld leeftijd, geslacht en opleidingsniveau. Daarnaast kun je mensen ook vragen naar hun overtuiging rond het onderwerp.
Hebben burgers hiervoor genoeg tijd en kennis?
Niet iedereen kan zomaar een paar weekenden besteden aan een burgerberaad. Daarom ontvangen deelnemers een dagvergoeding en is er kinderopvang geregeld.
Wat betreft kennis: dat bestaat in vele soorten en maten. Je hoeft in principe niets te weten van het klimaat of het energiesysteem. Zo deden aan het klimaat-burgerberaad in Frankrijk mensen mee die nog nooit over klimaatverandering hadden nagedacht.
De kennis die belangrijk is, is de kennis die deelnemers meenemen: hun levenservaring en hun perspectief op het leven. Tijdens een burgerberaad worden deelnemers goed geïnformeerd over het onderwerp, zowel door deskundigen als door belangengroepen. Deelnemers kunnen ook zelf vragen om informatie die ze nodig hebben. Zo vroegen leden van het Ierse burgerberaad over abortuswetgeving of ze konden praten met vrouwen die spijt hadden van hun abortus, of juist de optie hadden gewild om te kiezen voor een abortus.
Hoe wordt dit georganiseerd?
Met zoveel verschillende stemmen zou je kunnen denken dat chaos en polarisatie op de loer liggen. Maar een goed burgerberaad is geen debat waarin mensen elkaar proberen te overtuigen, maar een dialoog waarin het gaat om luisteren. Deelnemers hebben een eigen mening, maar worden ook geholpen zich in elkaar te verplaatsen en naar overeenkomsten te zoeken.De organisatie van dit proces is in handen van een onafhankelijke organisatie. Die krijgt op haar beurt genoeg tijd en geld van de overheid om het burgerberaad zorgvuldig voor te bereiden. Ze leidt goede, onafhankelijke gespreksbegeleiders op die de kwaliteit van het burgerberaad waarborgen.
Is een burgerberaad links?
Nee, een burgerberaad is partijoverstijgend; het is niet links of rechts. Het burgerberaad wordt onafhankelijk georganiseerd. Het onderwerp wordt vanuit alle mogelijke perspectieven bekeken, alle geluiden zijn welkom en van te voren is niet duidelijk wat de uitkomst is.Bij een burgerberaad gaat het om het onderwerp, niet om de ideologische kleur die het in het politieke of publieke debat krijgt. Juist daarom kunnen burgerberaden zo goed helpen om politieke patstellingen te doorbreken.Over allerlei onderwerpen kunnen burgerberaden georganiseerd worden: klimaat, migratie, onderwijs, stikstof: maar anders dan in het politieke debat gaat het niet om voor- of tegen, maar om zoeken naar overeenkomsten en van daaruit de beste oplossing bedenken voor de samenleving als geheel.
En hoe vertegenwoordig je iedereen buiten het burgerberaad dan?
Een goed burgerberaad is geen eiland of achterkamertje. De hele samenleving wordt erbij betrokken. Een ruime publiekscampagne zorgt ervoor dat heel Nederland weet dat er een burgerberaad plaatsvindt, en hoe je een bijdrage kan leveren.Tijdens het Franse burgerberaad in 2019-2020 was bijvoorbeeld alle informatie die de deelnemers kregen te raadplegen via een website. Presentaties van experts en ervaringsdeskundigen waren via een livestream te volgen. Het mini-burgerberaad dat in 2021 in Amsterdam plaatsvond, stuurde vooraf een open call uit. Inwoners, bedrijven en belangengroepen konden vooraf informatie, meningen en ideeën inbrengen.
Is het een eenmalig?
Als je het ons vraagt niet. Op veel plekken waar eenmaal een burgerberaad is georganiseerd, blijven ze ermee doorgaan. Sinds het eerste burgerberaad in Ierland in 2012 worden daar over allerlei thema’s burgerberaden georganiseerd: van drugsbeleid tot biodiversiteit. In Duitstalig België en in Parijs zijn zelfs permanente burgerberaden ingesteld. Daarin nemen inwoners roulerend zitting en zij bepalen – samen met de andere inwoners – over welke onderwerpen burgerberaden moeten worden georganiseerd. De onderwerpen worden dus niet door de politiek bepaald, maar door burgers zelf.
Wil je op de hoogte blijven over burgerberaden in Nederland?
In onze nieuwsbrief delen we inspirerende ontwikkelingen uit binnen- en buitenland, en de projecten waar Bureau Burgerberaad zelf aan werkt. Schrijf je ook in om als eerste te horen wanneer onze volgende trainingen en kennissessies beginnen.
Lopende trainingen kun je hier vinden.
